Gedragswetenschapper Ivrian over 'Levenslang met dwang?'
Gepubliceerd op: 22 april 2021
Gisteravond was er weer een uitzending van het programma 'Levenslang met dwang?' Deze achtdelige serie is elke dinsdagvond om 20:25 op NPO3 te zien. Het programma volgt zeven mensen met ernstige dwangstoornissen. De deelnemers, tussen de 17 en 39 jaar, volgen intensieve exposuretherapie om hier vanaf te komen, waarbij ze hun dwangstoornissen door confrontatie te lijf moeten gaan. In de uitzendingen is duidelijk te zien hoeveel moeite hen dat kost. We stelden onze gedragswetenschapper Ivrian Lautenslager hier wat vragen over, want zij en haar collega's behandelen ook lichte angst- en dwangklachten.
Ivrian werkt binnen het team Diagnostiek en Behandeling binnen Jeugdformaat. Ze behandelt kinderen en jongeren die vastlopen door hun problemen. De aard van de problematiek varieert: stemmingsklachten, faalangst, trauma, angstklachten, piekeren, motivatieproblemen, een negatief zelfbeeld of gedragsproblemen. Ivrian is Kinder- en Jeugdpsycholoog SKJ en gespecialiseerd in Cognitieve Gedragstherapie.
Ivrian, heb je Levenslang met Dwang? zelf ook gezien? Wat vind je ervan?
Ja, ik heb het gezien. Als gedragswetenschapper vind ik het natuurlijk een interessant programma. Ik herken de problematiek, al behandelt Jeugdformaat niet zulke zware vormen van dwangstoornis. Mijn collega’s en ik behandelen wel de lichtere dwang- en angstklachten, maar de zware vormen worden behandeld binnen de Specialistische GGZ. De kandidaten die je hier ziet, hebben echt een heftige vorm. Je ziet dat ook, hoe erg het hen belemmert in hun dagelijks leven. Zoals Kate, die nog maar eens per tien dagen buitenkomt, omdat de dwang haar zo in de weg staat.
Hoe krijgen mensen een dwangstoornis?
Dat krijg je niet van de ene op de andere dag. Het bouwt zich op, en er zit altijd iets onder. Meestal is dat angst, dat zie je ook bij de kandidaten: als zij de stekkers in het stopcontact laten, zijn ze bang dat er een grote brand komt. Of bijvoorbeeld die angst voor besmettelijkheid van de dood. Het gaat allemaal over angsten die ze niet kunnen verdragen, die ze niet durven aangaan. En daarom doen ze dwanghandelingen, omdat ze denken dat ze die nare gebeurtenis daarmee kunnen voorkomen, dat ze er controle over kunnen hebben. Maar het uitvoeren van die dwanghandelingen is ontzettend belemmerend. En als je dagelijkse leven er door wordt verstoord, je niet meer kan doen wat je moet doen op een dag, dan spreek je van een stoornis.
Waar komen die angsten en die controlebehoefte dan vandaan?
Dat verschilt. Het kan zijn door een traumatische gebeurtenis uit het verleden. Maar het kan ook te maken hebben met persoonlijke eigenschappen, genen, opvoeding of andere life events. Soms is het één van deze dingen, soms een combinatie. Dan zijn de angst en de controlebehoefte vaak zo sterk, dat het ontzettend moeilijk is om eruit te komen. Het wordt ook steeds moeilijker naarmate de stoornis langer voortduurt. Hoe vroeger je dit signaleert en behandelt, hoe beter. Daarbij moet gezegd worden dat we als kinderen vaak wel wat magisch denken-dwang hebben (denk aan het liedje: ‘met 1 been op de stoep, de ander in de goot’).
Voor ons is het heel duidelijk dat dwanghandelingen niets gaan veranderen aan die angsten. Met welk been jij de bus instapt, heeft niets te maken met of die bus wel of geen ongeluk krijgt, of dat je dierbaren gaan overlijden. Waarom is het zo moeilijk voor hen om dat in te zien?
Je moet je echt voorstellen dat die angsten en spanningen bij hen heel hoog zitten. Dat gaat je beheersen, ook fysiek. Je lichaam gaat in een soort overlevingsstand. Zuurstof gaat van je hersenen naar je hart, je gaat zweten, je lichaam bereidt zich helemaal voor om te gaan vechten of vluchten. Rationeel en rustig nadenken gaat dan gewoon niet meer. Dus op zo’n moment kunnen zij niet rationaliseren dat die dwanghandelingen geen effect hebben. Dan moeten ze eerst rustig worden, en dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Daarnaast blijft het nare ook steeds uit waarbij ze denken dat dit komt door de dwanghandelingen, ze krijgen dus vertrouwen in de handelingen zelf daardoor.
Die exposuretherapie, die je ziet in de uitzendingen, is heftig en lijkt soms bijna gemeen voor de kandidaten. Zoals het eten van die yoghurt die over de datum was, dat vond Demi eigenlijk echt niet oke. Is dat echt de beste manier van behandelen?
Ja: uit onderzoek blijkt dat exposuretherapie, zoals je ziet in het programma, het meest effectief is. Wat hiermee altijd hand in hand gaat, is psycho-educatie. Dus uitleggen hoe angsten werken, waar het vandaan komt, wat het betekent. En samen naar de feiten kijken, bijvoorbeeld een kansberekening maken: hoe groot is de kans dat dit echt gebeurt? Je zag dat Jasmijn ook nog EMDR-therapie kreeg: zo wordt geprobeerd haar spanningsniveau te verlagen. Het is dus een heel proces met verschillende elementen, niet puur die exposure-oefeningen.
Hoe komen zij straks nou echt van hun dwangklachten af?
De behandeling is geslaagd als mensen met een angst- of dwangstoornis leren om dat nare gevoel te verdragen. Ze moeten leren dat datgene waar ze bang voor zijn, niet gebeurt. Dus dat ze wel angst kunnen voelen, maar dat ze dat gewoon moeten laten gebeuren, omdat hun angstige verwachting niet uitkomt. Je ziet al dat sommigen goed op weg zijn: ze durven steeds meer angst toe te laten, en zien dan inderdaad dat er niets gebeurt.